zondag 12 juni 2011

Hoe werkt de wetenschap? 012 Keuze

Het is anno nu onmogelijk kennis te nemen van alle wetenschap. Gezien de immense hoeveelheid beschikbaar materiaal is het nodig scherpe keuzes te maken. Deze noodzaak stijgt naarmate de wetenschap voortschrijdt en zich uitbreidt. Voor onze achterkleinkinderen zal de urgentie nog vele malen hoger zijn. Is het nog wel mogelijk om wetenschap in algemene zin te begrijpen? Steeds meer zijn wij aangewezen op samenvattende inleidende werken, die wij slechts kunnen toetsen aan het wellicht al te specifieke.

De aanleiding om een blog over keuze te gaan schrijven was eenvoudig, de uitwerking allerminst, aangezien ik het thema graag op meerdere niveaus aan zou willen vliegen. Om praktisch te beginnen: wat boeken, een leesbril, een boekenkastje. Het ligt voor de hand om allereerst alles wat er beschikbaar is aan (wetenschaps-) filosofische inleidingen door te nemen. Hiermee kan ik voorlopig wel vooruit. Er op vertrouwende dat zich gaandeweg specifieke voorkeuren en nieuwe tips zullen gaan aftekenen.


In de psychologie speelt het begrip "agency" een sleutelrol. Zelfbeschikking, eigenaarschap, het idee en gevoel zeggenschap te hebben over eigen leven en ervaringen. Ook interessant is het begrip "flow", zoals geformuleerd door Mihaly Csikszentmihalyi: het gebied waar vaardigheden en uitdagingen met elkaar in overeenstemming zijn. (In tegenstelling tot het gebied van psychische entropie: een continuĆ¼m tussen verveling en angst, met als dieptepunt totale apathie.) Onderstaand het standaard plaatje (bron: Wikipedia) en op Youtube een lezing van Csikszentmihalyi zelf.


Alleen als wij een vrije wil hebben kunnen wij eigenaar en architect zijn van ons eigen lot en leven. De eerlijkheid gebiedt echter onder ogen te zien dat ons denken onderhevig is aan immense zwaartekrachten. Allereerst zijn wij beperkt door de talen die ons ter beschikking staan. Weliswaar bieden deze een zekere mate van speelruimte maar elke millimeter toegang hiertoe vergt een stijgend aantal kilo's creativiteit. Wij zijn niet allemaal Shakespeares of Einsteins.

Verder hebben mimesis en sociale normatie ons gebracht tot waar wij zijn, of liever gezegd: altijd geconsolideerd in daar waar wij waren. Het zijn sterk conservatieve krachten. Als iedereen elkaar napraat wordt er nooit iets nieuws gezegd. Wij noemen onszelf trots Homo Sapiens en eigenen onszelf graag alle verworvenheden van de mensheid toe, zonder er bij stil te staan dat de hele ontwikkeling van vuistbijl tot nu is getrokken door hen die, om wat voor reden dan ook, de moed hadden anders te denken, dingen anders te zien, anders te doen, anders te laten, en degenen die hen hiervoor ruimte gaven.

Tot slot, wij zijn gewoontedieren.Wij hebben de neiging te doen wat wij altijd hebben gedaan, te zien wat wij altijd hebben gezien, te denken wat wij altijd hebben gedacht. Modellen, theorieĆ«n houden zichzelf het liefst in stand. Wij ontwerpen systemen die (een stukje van) de werkelijkheid beschrijven en zijn geneigd deze vervolgens voor werkelijkheid aan te gaan zien. Om over onbewuste processen nog maar niet te spreken.

Ik weet niet in hoever wij kunnen kiezen, maar als wij kunnen kiezen zou ik kiezen dat wij kunnen kiezen. Een mensenleven baant zijn weg door triljarden keuzes, groot en klein. Niemand kent de toekomst, maar idealen en doelen worden gekozen. Bij mijn weten is niets zo richtinggevend als een persoonlijke missie. Volgens Jacques Brel heeft iedereen rond de puberteit in een flitsvisioen een levensdroom, die de meesten daarna vergeten. Een romantisch beeld, maar tragisch voor de overgrote meerderheid die dan dus blijkbaar door externe krachten geleefd wordt. Zou het anders kunnen zijn?

Wat is je missie? Waar ligt je passie? Als Brel gelijk heeft antwoordt 99% "weet ik niet". Dat zou heel triest zijn. Dan zijn wij slaapwandelaars in drijfzand. Geen verkwikkend beeld. Wie geen doel heeft zou het formuleren van een doel misschien als doel kunnen formuleren? Dit zou toch voor iedereen op elk moment mogelijk moeten zijn? Als wij aangewezen zijn op een magische flits in onze puberteit die wij vervolgens zo snel mogelijk vergeten blijft er weinig ruimte over tot zelfbeschikking. Dit lijkt mij een keuze voor het niet kunnen kiezen en als wij kunnen kiezen lijkt mij dit niet de optimale keuze.

Wordt het moeilijker om idealen te formuleren naarmate het leven meer vaste vorm aan neemt? Daar lijkt wel wat voor te zeggen, maar moeilijk is iets anders dan onmogelijk. Misschien stijgt de waarde, voor zover wij hier van kunnen spreken, misschien zelfs de werkzaamheid, uitgaande van groeiende (zelf-) kennis, ervaring, uitdrukkingsvaardig-heden, netwerk, middelen en mogelijkheden. Dit zou een pleidooi zijn voor levenslange herbezinning, anders dan de flits van Brel.

Als puber wilde ik kunstenaar worden. Deze wens heeft lange tijd sterke sturing aan mijn leven gegeven. Ik heb de nodige opleidingen gevolgd, diploma's behaald, de volledige studieschuld afbetaald en mijn kwartiertje roem gehad. Sinds 17,5 jaar geef ik enkele avonden per week teken-schilderlessen. Ik heb het geluk dagenlang in mijn atelier te kunnen vertoeven. Om de geldzorgen het hoofd te bieden besloot ik 10 jaar geleden er gewoon werk naast te gaan doen.

Gaandeweg groeit mijn belangstelling voor wetenschap. TV kijk ik al jaren niet meer, behalve soms een documentaire via Uitzendinggemist. Een lezer zou ik mijzelf niet willen noemen. Maar het aantal bekeken lezingen via Ted, Collegerama, Youtube en andere kanalen en de mate van gretigheid en fascinatie beginnen mij wel op te vallen, evenals de grote bewondering voor al die mensen die ergens zo veel van weten en zo boeiend kunnen vertellen.

Toen ik veertien maanden geleden met Twitter en dergelijke begon kwam dit in een stroomversnelling. Nu hoef ik niet meer te zoeken. Door de juiste mensen te volgen komt als vanzelf een overload aan interessante informatie naar mij toe. Toen ik ging bloggen werd wetenschap al snel het favoriete onderwerp.

De fascinatie is sterk genoeg om nader te onderzoeken. Ik vermoed dat het te maken heeft met de zekerheid waarmee wetenschap lijkt te spreken, de vaste grond, de rotsbodem, of in ieder geval het zoeken hiernaar. Geboren twijfelaar ligt hier denk ik wel een sterke persoonlijke motivatie. Of en hoe er misschien eventueel verbanden zullen ontstaan met, of misschien zelfs een fundament voor, eventueel beeldend werk, laat ik voorlopig op de achtergrond. Komt tijd komt raad. Voorlopig heb ik mijn handen vol.

Wanneer ik vanuit de inzichten die mij nu ter beschikking staan opnieuw een levensdoel zou formuleren zou dit niet zijn in termen van worden, zijn, hebben, weten, kunnen, noch in termen van bijdragen. Ik organiseer mijn leven graag zo dat er optimaal ruimte is voor een proces van kunst en wetenschap. Niet het product maar het proces. Of ik daarmee iets bereik of toevoeg (voor mijzelf of anderen) daargelaten.

Een voorzichtig geformuleerde voorlopige intentie, waar nog veel aan uit te werken valt. Vanuit de voorzichtige hoop en het voorzichtig vermoeden dat als er noch in de ons omringende natuur, noch in onszelf, noch in de logica absolute zekerheid mogelijk is, de felbegeerde rotsbodem uitsluitend te construeren valt vanuit een combinatie van persoonlijke keuze en standvastigheid. Voorlopig, want ik wil nog graag kennis nemen van alle overwegingen hieromtrent. Vandaar de intentie.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten